Ώκιμον το βασιλικόν ή απλά βασιλικός.
Ετήσιο, ποώδες, αρωματικό φυτό της οικογένειας των Χειλανθών. Τα φύλλα του είναι ωοειδή, μυτερά, ακέραια ή οδοντωτά, πράσινα (έντονα ή σκούρα σε ορισμένες ποικιλίες). Τα άνθη του είναι μικρά και λευκά ή λευκορόδινα.
Φωτογραφία Castielli
Ετήσιο, ποώδες, αρωματικό φυτό της οικογένειας των Χειλανθών. Τα φύλλα του είναι ωοειδή, μυτερά, ακέραια ή οδοντωτά, πράσινα (έντονα ή σκούρα σε ορισμένες ποικιλίες). Τα άνθη του είναι μικρά και λευκά ή λευκορόδινα.
Η καταγωγή του είναι από την Ινδία και άλλες τροπικές περιοχές της Ασίας, στις οποίες καλλιεργείται περισσότερο από 5.000 χρόνια. Σήμερα καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσμου. Γνωστός στην αρχαιότητα από τον Θεόφραστο-φιλόσοφος με ιδιαίτερα πλούσιο έργο στη Βοτανική, αλλά και στον Διοσκουρίδη -σημαντικό γιατρό, φαρμακολόγο και βοτανολόγο. Ο Άγγλος βοτανολόγος John Gerard (1545-1611 μ.Χ.) σημείωνε ότι, αν κάποιος τσιμπηθεί από σκορπιό και φάει βασιλικό δεν θα πονάει καθόλου.
Φωτογραφία F. D. Richards
Στο εμπόριο κυκλοφορούν διάφορες ποικιλίες που διακρίνονται για το μέγεθος των φύλλων (μικρόφυλλες και πλατύφυλλες). Ο βασιλικός καλλιεργείται ως καλλωπιστικό φυτό σε γλάστρες και κήπους και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται αποξηραμένα ως καρύκευμα και αφέψημα. Περιέχουν αιθέριο έλαιο που κύριο συστατικό του είναι η λιναλοόλη και η μεθυλοχαβικόλη και χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία.
Φωτογραφία ladybird.
Υπάρχουν 50-150 είδη βασιλικού και τα περισσότερα είναι της ποικιλίας Ocimum basilicum. Ενδεικτικά αναφέρω κάποια είδη, ενώ οι φωτογραφίες είναι από διάφορα είδη της ποικιλίας:
Ο μωβ βασιλικός, μια ποικιλία με σκούρα μωβ φύλλα. Αυτή η εκπληκτική ποικιλία έχει κερδίσει πολλά βραβεία για την ομορφιά, τη γεύση και την ευκολία καλλιέργειας
Φωτογραφία The Otisi
Η ποικιλία "Magical Michael", ένα φυτό που φτάνει σε ύψος σταθερά τα 38 εκατοστά και σε πλάτος τα 40-43 εκατοστά. Η ομοιομορφία αυτή είναι ασυνήθιστη στις ποικιλίες βασιλικού. Τα άνθη του φυτού είναι επίσης ασυνήθιστα με μωβ πέταλα και λευκή στεφάνη.
Φωτογραφία quinn.anya
Η ποικιλία "Mrs. Burns Lemon", ένα είδος από το Νέο Μεξικό με χαρακτηριστική και έντονη μυρωδιά λεμονιού.
Φωτογραφία matthew_middleton_dot_ca
Ο βασιλικός-κανέλα, μια ποικιλία που περιέχει κινναμωμικό οξύ, την χημική ουσία που δίνει στην κανέλα τη γεύση της κι έτσι έχει την δυνατή μυρωδιά της. Ο συνδυασμός της γεύσης βασιλικού-κανέλας κάνουν την ποικιλία δημοφιλή για ζεστά ροφήματα.
Φωτογραφία thefoodgeek
Φωτογραφία Susanne Hjertø Wii
Με την ονομασία βασιλικός είναι γνωστά και άλλα είδη που βρίσκονται σε τροπικές περιοχές. Είναι θάμνοι μικρού ύψους και καλλιεργούνται και ως καλλωπιστικοί. Ένα από τα είδη αυτά έχει την ονομασία φυτό του πυρετού και στις περιοχές της Δυτικής Αφρικής χρησιμοποιείται ως αντιπυρετικό.
Φωτογραφία James T. Savidge
Ο βασιλικός έχει σημαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση. Σύμφωνα με αυτή το φυτό φύτρωσε στο χαμένο τάφο του Χριστού και η έντονη μυρωδιά του έγινε αφορμή να ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Τίμιο Σταυρό από το έντονο άρωμα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Την ονομασία του το φυτό την πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Χριστός. Στα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με αγιασμό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό μέσα στο άγιασμα. Στη γιορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός. "Όπου φυτρώνει βασιλικός δεν πάει το κακό", υποστηρίζει η ελληνική λαϊκή παράδοση.
Στο εμπόριο κυκλοφορούν διάφορες ποικιλίες που διακρίνονται για το μέγεθος των φύλλων (μικρόφυλλες και πλατύφυλλες). Ο βασιλικός καλλιεργείται ως καλλωπιστικό φυτό σε γλάστρες και κήπους και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται αποξηραμένα ως καρύκευμα και αφέψημα. Περιέχουν αιθέριο έλαιο που κύριο συστατικό του είναι η λιναλοόλη και η μεθυλοχαβικόλη και χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία.
Υπάρχουν 50-150 είδη βασιλικού και τα περισσότερα είναι της ποικιλίας Ocimum basilicum. Ενδεικτικά αναφέρω κάποια είδη, ενώ οι φωτογραφίες είναι από διάφορα είδη της ποικιλίας:
Ο μωβ βασιλικός, μια ποικιλία με σκούρα μωβ φύλλα. Αυτή η εκπληκτική ποικιλία έχει κερδίσει πολλά βραβεία για την ομορφιά, τη γεύση και την ευκολία καλλιέργειας
Η ποικιλία "Magical Michael", ένα φυτό που φτάνει σε ύψος σταθερά τα 38 εκατοστά και σε πλάτος τα 40-43 εκατοστά. Η ομοιομορφία αυτή είναι ασυνήθιστη στις ποικιλίες βασιλικού. Τα άνθη του φυτού είναι επίσης ασυνήθιστα με μωβ πέταλα και λευκή στεφάνη.
Η ποικιλία "Mrs. Burns Lemon", ένα είδος από το Νέο Μεξικό με χαρακτηριστική και έντονη μυρωδιά λεμονιού.
Ο βασιλικός-κανέλα, μια ποικιλία που περιέχει κινναμωμικό οξύ, την χημική ουσία που δίνει στην κανέλα τη γεύση της κι έτσι έχει την δυνατή μυρωδιά της. Ο συνδυασμός της γεύσης βασιλικού-κανέλας κάνουν την ποικιλία δημοφιλή για ζεστά ροφήματα.
Με την ονομασία βασιλικός είναι γνωστά και άλλα είδη που βρίσκονται σε τροπικές περιοχές. Είναι θάμνοι μικρού ύψους και καλλιεργούνται και ως καλλωπιστικοί. Ένα από τα είδη αυτά έχει την ονομασία φυτό του πυρετού και στις περιοχές της Δυτικής Αφρικής χρησιμοποιείται ως αντιπυρετικό.
Ο βασιλικός έχει σημαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση. Σύμφωνα με αυτή το φυτό φύτρωσε στο χαμένο τάφο του Χριστού και η έντονη μυρωδιά του έγινε αφορμή να ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Τίμιο Σταυρό από το έντονο άρωμα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Την ονομασία του το φυτό την πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Χριστός. Στα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με αγιασμό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό μέσα στο άγιασμα. Στη γιορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός. "Όπου φυτρώνει βασιλικός δεν πάει το κακό", υποστηρίζει η ελληνική λαϊκή παράδοση.
Υπάρχουν πολλά τελετουργικά και δοξασίες που σχετίζονται με τον βασιλικό. Στην αρχαία Ελλάδα αντιπροσώπευε την εχθρότητα και το μίσος, ενώ σε ευρωπαϊκές παραδόσεις αποτελεί σύμβολο του σατανά. Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ανοίγει τις πύλες του ουρανού. Οι Γάλλοι τον αποκαλούν "βασιλικό βότανο", οι Εβραίοι θεωρούν ότι δίνει δύναμη κατά την περίοδο της νηστείας.
Φωτογραφία user:Risacher
Το είδος Ocimum tenuiflorum είναι ιερό για τους Ινδουιστές. Ονομάζεται tulsi και χρησιμοποιείται χιλιάδες χρόνια για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Θεωρείται ελιξήριο ζωής και πιστεύεται ότι συμβάλλει στη μακροζωία. Στην Ινδία βάζουν ένα κλαράκι βασιλικού στο στόμα του νεκρού. Πιστεύουν ότι έτσι ο νεκρός θα φτάσει στο Θεό. Στην Αφρική πιστεύουν ότι προστατεύει από τα τσιμπήματα των σκορπιών.
Φωτογραφία DianesDigitals
Ξεχωριστή η θέση του στην ελληνική λαογραφία: παροιμίες, δημοτικά τραγούδια, μαντινάδες, όλα εμπνευσμένα από το ιδιαίτερο άρωμά του.
Σύμβολο του έρωτα και της αιώνιας αγάπης:
«Βασιλικέ μου της βραγιάς και κρίνε μου του δάσους
άχου, εγώ, πουλάκι μου, και πώς να σε ξεχάσω.
Στο παραθύρι που ‘σαι εσύ βασιλικός δεν πρέπει
γιατ’ είσαι συ ο βασιλικός κι οπ’ έχει μάτια ας βλέπει.
Βασιλικό και ρόζμαρι κι ανθό του γλυκανίσου
ο έρωτας τα μάζεψε κι έκαμε το κορμί σου.»
Φωτογραφία Caribbean Pot
Οι παροιμίες που εμπνεύστηκαν από τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του βασιλικού είναι πολλές:
"Κοντά με το βασιλικό ποτίζεται κι η γλάστρα."
"Βασιλικός κι αν μαραθεί τη μυρωδιά την έχει."
"Σε πήρα για βασιλικό κι εσύ βγήκες τσουκνίδα!"
"Βασιλικός στην πόρτα μας κι εμείς τονε ζητούμε."
Φωτογραφία Suzies Farm
Η έκφραση του έρωτα και της αγάπης γίνεται ύμνος στο αρωματικό φυτό μέσα από το ξεχωριστό δημοτικό τραγούδι της αγάπης:
«Μάνα μ’, σγουρός βασιλικός
πλατύφυλλος και δροσερός,
μάνα μ’, και ποιος τον πότιζε
και ποιος τον δροσολόγιζε
κι άπλωσε κλώνους και κλωνιά
και σκέπασε τη γειτονιά.»
Φωτογραφία Susanne Hjertø Wii
Το είδος Ocimum tenuiflorum είναι ιερό για τους Ινδουιστές. Ονομάζεται tulsi και χρησιμοποιείται χιλιάδες χρόνια για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Θεωρείται ελιξήριο ζωής και πιστεύεται ότι συμβάλλει στη μακροζωία. Στην Ινδία βάζουν ένα κλαράκι βασιλικού στο στόμα του νεκρού. Πιστεύουν ότι έτσι ο νεκρός θα φτάσει στο Θεό. Στην Αφρική πιστεύουν ότι προστατεύει από τα τσιμπήματα των σκορπιών.
Ξεχωριστή η θέση του στην ελληνική λαογραφία: παροιμίες, δημοτικά τραγούδια, μαντινάδες, όλα εμπνευσμένα από το ιδιαίτερο άρωμά του.
Σύμβολο του έρωτα και της αιώνιας αγάπης:
«Βασιλικέ μου της βραγιάς και κρίνε μου του δάσους
άχου, εγώ, πουλάκι μου, και πώς να σε ξεχάσω.
Στο παραθύρι που ‘σαι εσύ βασιλικός δεν πρέπει
γιατ’ είσαι συ ο βασιλικός κι οπ’ έχει μάτια ας βλέπει.
Βασιλικό και ρόζμαρι κι ανθό του γλυκανίσου
ο έρωτας τα μάζεψε κι έκαμε το κορμί σου.»
Οι παροιμίες που εμπνεύστηκαν από τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του βασιλικού είναι πολλές:
"Κοντά με το βασιλικό ποτίζεται κι η γλάστρα."
"Βασιλικός κι αν μαραθεί τη μυρωδιά την έχει."
"Σε πήρα για βασιλικό κι εσύ βγήκες τσουκνίδα!"
"Βασιλικός στην πόρτα μας κι εμείς τονε ζητούμε."
Η έκφραση του έρωτα και της αγάπης γίνεται ύμνος στο αρωματικό φυτό μέσα από το ξεχωριστό δημοτικό τραγούδι της αγάπης:
«Μάνα μ’, σγουρός βασιλικός
πλατύφυλλος και δροσερός,
μάνα μ’, και ποιος τον πότιζε
και ποιος τον δροσολόγιζε
κι άπλωσε κλώνους και κλωνιά
και σκέπασε τη γειτονιά.»
