Στη φύση, υπάρχουν είδη τα οποία είναι θεμέλιοι λίθοι για τα οικοσυστήματα. Ονομάζονται έτσι γιατί η επίδραση που έχουν στο περιβάλλον τους είναι δυσανάλογα μεγάλη συγκριτικά με τον πληθυσμό τους. Ο ρόλος τους είναι κρίσιμος και καθοριστικός για τη διατήρηση της δομής ενός οικοσυστήματος. Επηρεάζουν πολλούς άλλους οργανισμούς και καθορίζουν τον τύπο και τον αριθμό διάφορων άλλων ειδών.
Ο ρόλος τους θα μπορούσε να συγκριθεί με το ρόλο ενός θεμέλιου λίθου μιας αψίδας. Χωρίς αυτόν η αψίδα θα καταρρεύσει. Ομοίως, ένα οικοσύστημα μπορεί να αλλάξει δραματικά ή ακόμα να πάψει να υπάρχει με την αφαίρεση ενός είδους-θεμέλιου λίθου.
Ας δούμε κάποια παραδείγματα αυτών των ειδών.
Ας δούμε κάποια παραδείγματα αυτών των ειδών.
Το μοβ αστέρι της θάλασσας ή αλλιώς ο αστερίας Pisaster ochraceus αποτελεί θεμέλιο λίθο για το περιβάλλον του. Πρόκειται για ένα κοινό είδος αστερία και απαντάται στα νερά του Ειρηνικού ωκεανού. Θεωρείται σημαντικός δείκτης για την υγεία της παλιρροιακής ζώνης (η ζώνη των ακτών). Πειράματα, που έγιναν την δεκαετία του 1960 από τον ζωολόγο Robert T. Paine, έδειξαν ότι η απώλεια λίγων μόνο τέτοιων αστεριών είχε μεγάλη επίδραση στον αριθμό των μυδιών, είδος με το οποίο τρέφεται ο μοβ αστερίας, μειώνοντας έτσι την υγεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Οι θαλάσσιες ενυδρίδες (Enhydra lutris) είναι ένα κλασσικό παράδειγμα ειδών-θεμέλιων λίθων. Η παρουσία τους επηρεάζει το οικοσύστημα σε βαθμό μεγαλύτερο απ' αυτόν που φανερώνει ο πληθυσμός τους. Κρατούν τον πληθυσμό ορισμένων βενθικών (είδη που ζουν στον πυθμένα της θάλασσας) φυτοφάγων ειδών, ιδιαίτερα των αχινών, υπό έλεγχο. Οι αχινοί τρέφονται με το χαμηλότερο μέρος των φυκιών και προκαλούν έτσι το θάνατό τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την απώλεια των θρεπτικών συστατικών, τα οποία παρείχαν τα φύκια στο οικοσύστημα.
Περιοχές του βόρειου Ειρηνικού, που δεν υπάρχουν ενυδρίδες, μετατρέπονται σε άγονες. Οι αχινοί αυξάνονται ανεξέλεγκτα, ενώ τα φύκια εξαφανίζονται. Οι θαλάσσιες ενυδρίδες επιδρούν και σε βραχώδεις περιοχές, που κυριαρχούνται από μύδια. Αφαιρούν τα μύδια από τους βράχους, δίνοντας τη δυνατότητα σε άλλα είδη να αναπτυχθούν. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση της ποικιλίας των ειδών στην περιοχή.
Ένα είδος-θεμέλιος λίθος είναι ένα μικρό αρπακτικό που εμποδίζει φυτοφάγα είδη να εξαφανίσουν φυτικά είδη. Αυτά τα είδη δεν χρειάζεται να είναι κορυφαία αρπακτικά. Στα παραδείγματα που ανάφερα παραπάνω, οι αστερίες είναι λεία για τους καρχαρίες, τα σελάχια και τις θαλάσσιες ανεμώνες, ενώ οι θαλάσσιες ενυδρίδες είναι λεία για την όρκα.
Ο ιαγουάρος είναι ένα ακόμη είδος, η ύπαρξη του οποίου επηρεάζει σημαντικά το περιβάλλον του. Αυτό γίνεται με τον έλεγχο του επιπέδου του πληθυσμού των φυτοφάγων θηλαστικών καθώς και αυτών που τρέφονται με σπέρματα φυτών. Το τζάγκουαρ είναι ένα αρπακτικό που τρέφεται με 87 διαφορετικά είδη. Γενικά, τα κορυφαία αιλουροειδή συμβάλλουν στην διατήρηση της δομικής ακεραιότητας των δασικών οικοσυστημάτων.
Στη Βόρεια Αμερική, η αρκούδα είναι ένας ακρογωνιαίος λίθος των ειδών-όχι ως αρπακτικό, αλλά ως "μηχανικός οικοσυστήματος"-"ecosystem engineer". Ο όρος χρησιμοποιείται για τα είδη εκείνα που τροποποιούν το περιβάλλον τους και είναι καλύτερα κατανοητός ως ένα υποσύνολο των ειδών-θεμέλιων λίθων. Η αρκούδα μεταφέρει θρεπτικά συστατικά από το ωκεάνιο οικοσύστημα στο δασικό οικοσύστημα. Το πρώτο στάδιο της μεταφοράς γίνεται με τους σολομούς που τρώνε οι αρκούδες και οι οποίοι είναι πλούσιοι σε άζωτο, θείο, άνθρακα και φώσφορο. Οι σολομοί κολυμπούν στα ποτάμια, μερικές φορές για εκατοντάδες μίλια. Οι αρκούδες στη συνέχεια πιάνουν τους σολομούς και τους μεταφέρουν στην ξηρά. Έτσι, εμπλουτίζουν το έδαφος, μέσω των περιττωμάτων τους, με θρεπτικά συστατικά και με ό,τι έχει απομείνει από το θήραμά τους. Έχει υπολογιστεί ότι οι αρκούδες αφήνουν μέχρι το ήμισυ του σολομού στο έδαφος του δάσους.
Φωτογραφία Traveler Jim
Τα τρωκτικά prairie dogs είναι και αυτά "μηχανικοί" του περιβάλλοντός τους. Τα βαθιά λαγούμια που φτιάχνουν χρησιμοποιούνται από πτηνά, όπως η κουκουβάγια Athene cunicularia, για να γεννήσουν τα αυγά τους. Τα λαγούμια αυτά έχουν μήκος 5-10 μέτρα και βάθος 2-3 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Βοηθούν στην διαφυγή των όμβριων υδάτων και χρησιμεύουν στην αλλαγή της σύνθεσης του εδάφους. Επίσης, αποψιλώνουν τη βλάστηση γύρω από την αποικία τους, προφανώς για να μην έχουν οποιαδήποτε κάλυψη τα αρπακτικά ζώα.
Φωτογραφία Simple Steve
Η χελώνα Gopher φτιάχνει και αυτή μεγάλα λαγούμια, που φτάνουν σε μήκος τα 14,5 μέτρα και βάθος τα 3 μέτρα. Πολλά είδη (350-400), μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται κουκουβάγιες, φίδια και διάφορα άλλα ερπετά, χρησιμοποιούν τα λαγούμια αυτά. Τους προσφέρουν καταφύγιο για να τραφούν, να αναπαυθούν, να αναπαραχθούν ή να ξεφύγουν από κάποιο αρπακτικό.
Φωτογραφία Magnus Manske
Ο κάστορας είναι γνωστός "μηχανικός". Στην περιοχή του, μετατρέπει ένα ποτάμι σε τεχνητό υδροστάσιο φτιάχνοντας ένα φράγμα, που εμποδίζει την ροή του νερού. Ένας κάστορας μπορεί να ρίξει μόνος του ένα δένδρο. Η δράση του αρχίζει μόλις πέφτει η νύχτα. Όταν πέσει το δέντρο, ο κάστορας τρώει πρώτα τον φλοιό και ύστερα κατασκευάζει με αυτό φράγματα και φωλιές. Τα φράγματα στήνονται το καλοκαίρι και στερεώνονται στις όχθες με πέτρες· τα κλαδιά πλέκονται μεταξύ τους και τα μικρά κενά συμπληρώνονται με φύλλα δέντρων και πηλό, ώστε να είναι αδιαπέραστα από το νερό.
Φωτογραφία Marcin Klapczynski
Στην αφρικανική σαβάνα, τα μεγαλύτερα φυτοφάγα ζώα, ειδικά οι ελέφαντες, διαμορφώνουν το περιβάλλον τους. Οι ελέφαντες καταστρέφουν δέντρα, κάνοντας χώρο για τα είδη χόρτου. Χωρίς αυτά τα ζώα, ένα μεγάλο μέρος της σαβάνας θα είχε μετατραπεί σε δασική έκταση.
Φωτογραφία voicesofhope
Τα τρωκτικά prairie dogs είναι και αυτά "μηχανικοί" του περιβάλλοντός τους. Τα βαθιά λαγούμια που φτιάχνουν χρησιμοποιούνται από πτηνά, όπως η κουκουβάγια Athene cunicularia, για να γεννήσουν τα αυγά τους. Τα λαγούμια αυτά έχουν μήκος 5-10 μέτρα και βάθος 2-3 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Βοηθούν στην διαφυγή των όμβριων υδάτων και χρησιμεύουν στην αλλαγή της σύνθεσης του εδάφους. Επίσης, αποψιλώνουν τη βλάστηση γύρω από την αποικία τους, προφανώς για να μην έχουν οποιαδήποτε κάλυψη τα αρπακτικά ζώα.
Η χελώνα Gopher φτιάχνει και αυτή μεγάλα λαγούμια, που φτάνουν σε μήκος τα 14,5 μέτρα και βάθος τα 3 μέτρα. Πολλά είδη (350-400), μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται κουκουβάγιες, φίδια και διάφορα άλλα ερπετά, χρησιμοποιούν τα λαγούμια αυτά. Τους προσφέρουν καταφύγιο για να τραφούν, να αναπαυθούν, να αναπαραχθούν ή να ξεφύγουν από κάποιο αρπακτικό.
Ο κάστορας είναι γνωστός "μηχανικός". Στην περιοχή του, μετατρέπει ένα ποτάμι σε τεχνητό υδροστάσιο φτιάχνοντας ένα φράγμα, που εμποδίζει την ροή του νερού. Ένας κάστορας μπορεί να ρίξει μόνος του ένα δένδρο. Η δράση του αρχίζει μόλις πέφτει η νύχτα. Όταν πέσει το δέντρο, ο κάστορας τρώει πρώτα τον φλοιό και ύστερα κατασκευάζει με αυτό φράγματα και φωλιές. Τα φράγματα στήνονται το καλοκαίρι και στερεώνονται στις όχθες με πέτρες· τα κλαδιά πλέκονται μεταξύ τους και τα μικρά κενά συμπληρώνονται με φύλλα δέντρων και πηλό, ώστε να είναι αδιαπέραστα από το νερό.
Στην αφρικανική σαβάνα, τα μεγαλύτερα φυτοφάγα ζώα, ειδικά οι ελέφαντες, διαμορφώνουν το περιβάλλον τους. Οι ελέφαντες καταστρέφουν δέντρα, κάνοντας χώρο για τα είδη χόρτου. Χωρίς αυτά τα ζώα, ένα μεγάλο μέρος της σαβάνας θα είχε μετατραπεί σε δασική έκταση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου