H Dian Fossey ήταν Αμερικανίδα ζωολόγος, η οποία ανέλαβε μία εκτεταμένη μελέτη των ειδών του γορίλα, για μια περίοδο 18 ετών. Τους παρατηρούσε καθημερινά για χρόνια στα ορεινά δάση της Ρουάντα, αρχικά ενθαρρυνόμενη να εργαστεί εκεί από το διάσημο ανθρωπολόγο Louis Leakey. Γεννήθηκε στις 16 Ιανουαρίου του 1932 στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια και πέθανε στις 26 Δεκεμβρίου 1985 στο βουνό Virunga στη Ρουάντα. Μαζί με την Jane Goodall και τη Birute Galdikas, ήταν γνωστές ως Trimate, οι τρεις πιο εξέχουσες ερευνήτριες σε πρωτεύοντα θηλαστικά: η Fossey για τους γορίλες, η Goodall για τους χιμπατζήδες και η Galdikas για τους ουρακοτάγκους.
Στις 24 Σεπτεμβρίου του 1967, η Fossey ίδρυσε το Ερευνητικό Κέντρο Karisoke, έναν απομακρυσμένο καταυλισμό στο τροπικό δάσος, φωλιασμένο στην επαρχία Rubengeri στη ράχη δύο ηφαιστείων. Σε υψόμετρο 3.000 μέτρων, η καθορισμένη περιοχή μελέτης κάλυπτε 25 τετρ. χλμ. Η Fossey έγινε γνωστή από τους ντόπιους ως Nyirmachabelli, που χονδρικά μεταφράζεται ως "Η γυναίκα που ζει μόνη στο βουνό."
Όταν η φωτογραφία της, που λαμβάνεται απ’τον Bob Campbell, εμφανίστηκε στο εξώφυλλο του περιοδικού National Geographic, τον Ιανουάριο του 1970, η Fossey έγινε μια διεθνής διασημότητα, φέρνοντας τεράστια δημοσιότητα στο αίτημά της για τη διάσωση του ορεινού γορίλα από την εξαφάνιση, καθώς και πείθοντας το κοινό ότι οι γορίλες δεν είναι τόσο κακοί όπως συχνά απεικονίζονται σε ταινίες και βιβλία. Οι φωτογραφίες που δείχνουν το γορίλα "Peanuts" ν’αγγίζει το χέρι της Fossey απεικονίζουν την πρώτη καταγεγραμμένη ειρηνική επαφή μεταξύ ενός ανθρώπου και ενός άγριου γορίλα. Η εξαιρετική σχέση της με τα ζώα και το ιστορικό της ως εργοθεραπεύτριας απομάκρυνε το χολιγουντιανό μύθο του "King Kong" ως επιθετικού και άγριου θηρίου.
Ξεκίνησε τις έρευνές της στο πεδίο Kabara, στο Ζαΐρ, στις αρχές του 1967. Εντόπισε τρεις διαφορετικές ομάδες γορίλλων στην περιοχή μελέτης της, αλλά δεν μπορούσε να πάει κοντά. Τελικά, διαπίστωσε ότι μιμούμενη τη δράση τους και κάνοντας ήχους τους κέρδιζε την εμπιστοσύνη, μαζί με υποτακτική συμπεριφορά και την κατανάλωση του τοπικού φυτού σέλινο.
Είχε ωστόσο φτάσει στο Κονγκό σε ταραγμένους καιρούς, σε μια περίοδο πολιτικών αναταραχών, με ξέσπασμα μαχών και μιας εξέγερσης στην επαρχία Κίβου. Στις 9 Ιουλίου 1967, στρατιώτες έφτασαν στον καταυλισμό της, την συνέλαβαν και την φυλάκισαν στο Rumangabo για δύο εβδομάδες. Τελικά δραπέτευσε με δωροδοκία. Ξεκίνησε πάλι τις έρευνές της στην πλευρά του βουνού Virungas που βρισκόταν στη Ρουάντα.
Υποστήριξε σθεναρά τη δική της φιλοσοφία για τη διάσωση, την "ενεργό διάσωση", όπως την αποκαλούσε -για παράδειγμα τις περιπολίες αντι-λαθροθηρίας και τη διατήρηση των φυσικών βιοτόπων- σε αντίθεση με την "θεωρητική διάσωση", η οποία στην πραγματικότητα περιλαμβάνει την προώθηση του τουρισμού. Ήταν, επίσης, κάθετα αντίθετη στους ζωολογικούς κήπους, αφού η σύλληψη μεμονωμένων ζώων πολύ συχνά συνεπάγεται τη δολοφονία μελών της οικογένειάς τους. Πολλά ζώα δεν επιβιώνουν στις μεταφορές, καθώς επίσης το ποσοστό αναπαραγωγής, όπως και το ποσοστό επιβίωσης σε ζωολογικούς κήπους, είναι συχνά χαμηλότερα σε σχέση με το φυσικό τους περιβάλλον.
Το 1978, η Fossey επιχείρησε να αποτρέψει την εξαγωγή δύο νεαρών γοριλών, των Coco και Pucker, από τη Ρουάντα στην Κολωνία της Γερμανίας, σε ζωολογικό κήπο. Οι δύο αιχμάλωτοι είχαν δοθεί στη Fossey από τo συντηρητή του πάρκου της Ρουάντα για τη θεραπεία των τραυματισμών που υπέστησαν κατά τη διάρκεια της σύλληψης και της αιχμαλωσίας τους. Με μεγάλη προσπάθεια, αυτή κατάφερε να αποκαταστήσει ως ένα βαθμό την υγεία τους. Παρά τις αντιρρήσεις της Fossey, απεστάλησαν στην Κολωνία, όπου έζησαν εννέα χρόνια σε αιχμαλωσία, ενώ πέθαναν και οι δύο τον ίδιο μήνα. Θεωρούσε την εκμετάλλευση των ζώων στη "φυλακή" (ζωολογικοί κήποι) για την ψυχαγωγία των ανθρώπων ως ανήθικη.
Αντιτίθεται σθεναρά στον τουρισμό, αφού οι γορίλες είναι πολύ ευαίσθητοι στις ασθένειες του ανθρώπου, όπως η γρίπη, για τα οποία δεν έχουν καμία ανοσολογική άμυνα. Αναφέρει αρκετές περιπτώσεις στις οποίες γορίλες πέθαναν εξαιτίας των ασθενειών που μεταδίδονται από τους τουρίστες. Θεωρεί, επίσης, τον τουρισμό ως επέμβαση στην άγρια φυσική συμπεριφορά τους.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1977, o αγαπημένος γορίλας της Fossey, Digit, σκοτώθηκε από λαθροθήρες. Ως φύλακας της ομάδας μελέτης 4, υπερασπίστηκε την ομάδα του ενάντια σε έξι λαθροθήρες και τα σκυλιά τους. Χρειάστηκαν πέντε τραύματα με δόρυ για να τον εξοντώσουν, ενώ σε άγρια αυτοάμυνα κατάφερε να σκοτώσει έναν από τους σκύλους των λαθροκυνηγών, επιτρέποντας στα άλλα 13 μέλη της ομάδας του να δραπετεύσουν. Αποκεφαλίστηκε, και τα χέρια του κόπηκαν για να γίνουν τασάκι, στην τιμή των 20 δολαρίων. Μετά την ανακάλυψη του ακρωτηριασμένου σώματός του από το φοιτητή - ερευνητή Ian Redmond, η ομάδα της βοήθησε στη σύλληψη ενός από τους δολοφόνους. Αυτός αποκάλυψε τα ονόματα των πέντε συνεργών του και όλοι, εκτός από δύο, φυλακίστηκαν αργότερα.
Η Fossey δημιούργησε σύντομα το Ταμείο Digit, με σκοπό να συγκεντρωθούν χρήματα για περιπολίες για την καταπολέμηση της λαθροθηρίας. Ο θάνατος του Digit είχε μια βαθιά επιρροή στην προσέγγισή της στη διάσωση των ειδών, και σχολίασε ότι "έχω προσπαθήσει να μην επιτρέπω στον εαυτό μου να σκέφτεται την αγωνία, τον πόνο και την πλήρη αντίληψη που ο Digit πρέπει να υπέφερε, γνωρίζοντας τι του έκαναν οι άνθρωποι. Από εκείνη τη στιγμή, άρχισα να ζω σε ένα απομονωμένο μέρος του εαυτού μου."
Η φωνή της έγινε πιο έντονη όσον αφορά στην προστασία των γοριλών, και τώρα ασχολούνταν με νέες και πιο άμεσες τακτικές, όπως κοπή των παγίδων ζώων σχεδόν μόλις είχαν τοποθετηθεί, εκφοβισμό και σύλληψη των λαθροκυνηγών, κατοχή των ζώων τους για λύτρα. Διαπραγματευόταν συνεχώς με τους τοπικούς υπαλλήλους για να τη βοηθήσουν στην επιβολή του νόμου. Αλλά, μετά από το σχεδόν θανάσιμο τραυματισμό του Redmond σε σύγκρουση με τους λαθροκυνηγούς, που απαιτούσε ιατρική φροντίδα στην Αγγλία, η Fossey ενημερώθηκε από τους υπαλλήλους της Ρουάντα να απέχει από την κοπή των παγίδων κι εκείνη υπάκουσε απρόθυμα. Αν και δοκίμασε νέες τακτικές εκπαίδευσης και μάσκες βουντού, μέχρι το τέλος του 1978, δύο από τις αρχικά τέσσερις ομάδες μελέτης των γοριλών του 1967 είχαν διαλυθεί.
Μέχρι το 1980, η Fossey αναγνωρίστηκε ως παγκόσμια αυθεντία σχετικά με τη φυσιολογία και τη συμπεριφορά των ορεινών γοριλών, με τον καθορισμό των γοριλών ως "αξιοπρεπών, σε μεγάλο βαθμό κοινωνικών, ευγενικών γιγάντων, με ανεξάρτητη προσωπικότητα, καθώς και ισχυρές οικογενειακές σχέσεις." Δίδαξε ως καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Cornell το 1981-1983. Το ευπώλητο βιβλίο της "Γορίλες στην Ομίχλη" επαινέθηκε από τη Nikolaas Tinbergen, την ολλανδή ηθολόγο και ορνιθολόγο που κέρδισε το 1973 το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής. Το βιβλίο της παραμένει το πρώτο σε πωλήσεις βιβλίο για γορίλες όλων των εποχών.
Η Fossey βρέθηκε δολοφονημένη στο υπνοδωμάτιο της καλύβας της στις 26 Δεκεμβρίου 1985. Η τελευταία εγγραφή στο ημερολόγιό της έχει ως εξής:
"Όταν συνειδητοποιείς την αξία όλης της ζωής, στέκεσαι λιγότερο στο τι είναι παρελθόν και επικεντρώνεσαι στη διαφύλαξη του μέλλοντος".
Το κρανίο της είχε χωριστεί με Panga (μαχαίρι), ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται ευρέως από λαθροκυνηγούς, το οποίο είχε δημευθεί χρόνια νωρίτερα και η ίδια είχε κρεμάσει σαν διακόσμηση στον τοίχο του καθιστικού της, δίπλα στην κρεβατοκάμαρά της. Βρέθηκε νεκρή δίπλα στο κρεβάτι, με το όπλο της δίπλα της, αλλά οι σφαίρες δεν ταίριαζαν στο όπλο. Η καλύβα έδειχνε σημάδια πάλης, όπως σπασμένα γυαλιά στο πάτωμα, ενώ τραπέζια και άλλα έπιπλα είχαν ανατραπεί. Όλα τα τιμαλφή της Fossey ήταν ακόμη στην καλύβα - χιλιάδες δολάρια σε μετρητά, επιταγές ταξιδιωτών, καθώς και φωτογραφικός εξοπλισμός που παρέμενε άθικτος. Ήταν 2 μέτρα (6,6 πόδια) μακριά από μία τρύπα στον τοίχο της καλύβας της κατά την ημέρα της δολοφονίας της. Παρά τη βίαιη φύση του τραύματος, υπήρξε σχετικά μικρή ποσότητα αίματος στην κρεβατοκάμαρά της, με αποτέλεσμα ορισμένοι να πιστεύουν ότι σκοτώθηκε πριν από την πληγή στο κεφάλι, αφού τα τραύματα κεφαλής, έστω και επιφανειακά, συνήθως αιμορραγούν αφειδώς.
Η Fossey ενταφιάστηκε στο Karisoke, σε μια περιοχή που η ίδια είχε κατασκευάσει για τους νεκρούς της φίλους γορίλες. Θάφτηκε στο νεκροταφείο γοριλών δίπλα στο Digit, και κοντά σε πολλούς γορίλες που σκοτώθηκαν από λαθροκυνηγούς. Είχε δηλώσει ότι όλα τα χρήματά της (συμπεριλαμβανομένων των εσόδων από την ταινία) πρέπει να μεταβούν στο Ταμείο Digit. Ωστόσο, η μητέρα της, Kitty Price, αμφισβήτησε τη βούληση της και κέρδισε.
Η βιογραφία της Fossey από το Mowat Farley, "Γυναίκα στην ομίχλη", δείχνει ότι είναι απίθανο να σκοτώθηκε από λαθροθήρες. Σύμφωνα με το Mowat, είναι απίθανο ότι ένας άγνωστος θα μπορούσε να μπει στην καλύβα της κάνοντας μία τρύπα στον τοίχο και στη συνέχεια να πάει στο καθιστικό να πάρει το panga, δίνοντάς της χρόνο να ξεφύγει. Η αξία των ανέγγιχτων τιμαλφών επίσης καθιστά απίθανο το γεγονός να διαπράχθηκε η δολοφονία από φτωχό λαθροθήρα. Σύμφωνα με το βιβλίο, ένας λαθροκυνηγούς θα ήταν πιο πιθανό να την σκοτώσει μέσα στο δάσος, με μικρό κίνδυνο για τον εαυτό του. Ο Mowat πιστεύει συνεπώς ότι σκοτώθηκε από εκείνους που την θεωρούσαν ως εμπόδιο για την τουριστική και οικονομική εκμετάλλευση των γοριλών.
Μετά το θάνατό της, το Ταμείο Digit στις ΗΠΑ μετονομάστηκε σε Διεθνές Ταμείο Γοριλών Dian Fossey. To Κέντρο Ερευνών Karisoke λειτουργεί υπό το Διεθνές Ταμείο Γοριλών Dian Fossey, και συνεχίζει την καθημερινή παρακολούθηση και την προστασία των γοριλών που άρχισε εκείνη. Ένας από τους φίλους της Fossey, ο Shirley McGreal, συνεχίζει να εργάζεται για την προστασία των πρωτευόντων θηλαστικών, μέσω της Διεθνούς Ομάδας για την Προστασία των Πρωτευόντων (IPPL) που η ίδια ίδρυσε, μία από τις λίγες οργανώσεις άγριας ζωής που, σύμφωνα με τη Fossey, προωθεί αποτελεσματικά την "ενεργό διάσωση".
Από το θάνατό της και μέχρι τη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994, το Karisoke διευθυνόταν από πρώην φοιτητές, κάποιοι από τους οποίους της εναντιώνονταν. Κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας, ο καταυλισμός λεηλατήθηκε πλήρως και καταστράφηκε. Σήμερα μόνο ερείπια παραμένουν από την καλύβα της, όμως έχει μετατραπεί σε μουσείο για τους τουρίστες. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου τα πάρκα Virunga γέμισαν με πρόσφυγες και η παράνομη υλοτομία κατέστρεψε τεράστιες εκτάσεις.
Σήμερα, ο λαός της Ρουάντα έχει συνειδητοποιήσει τη σημασία των ορεινών γοριλών και του φυσικού τους περιβάλλοντος. Έχουν επιστρέψει στο παρελθόν, φέρνοντας πίσω το έθιμο Kwita Izina - την τελετή ονοματοδοσίας στην οποία κάθε μωρό γορίλας παίρνει ένα όνομα.
Διαβάστε το πλήρες άρθρο εδώ
