Η πόλη της Καστοριάς, χτισμένη πάνω σε χερσόνησο της ομώνυμης λίμνης, σε υψόμετρο 703 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, θαμπώνει με την ομορφιά της. Το πανέμορφο φυσικό περιβάλλον της λίμνης, η βιοτεχνία των γουναρικών και τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της, είναι τα τρία στοιχεία που προσδιορίζουν την ταυτότητα της πόλης.
Φωτογραφία teo58-
Η Καστοριά διατηρεί μέχρι και σήμερα ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών, κειμηλίων και αρχοντικών ως τεκμήρια της κατά καιρούς ακμής της, λόγω της επιτυχημένης εμπορίας και διακίνησης των γουναρικών σε σημαντικά κέντρα της Ευρώπης. Με τις 72 εκκλησίες της είναι η μόνη πόλη στην Ελλάδα που σώζει σε μεγάλο βαθμό αδιάλειπτα τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή μνήμη. Με εξαίρεση το Άγιον Όρος μόνο στην Καστοριά υπάρχουν φορητές εικόνες της Κρητικής Σχολής και μάλιστα πρώιμης χρονολογίας. Οι εκκλησίες, οι τοιχογραφίες, οι φορητές εικόνες και τα αρχοντικά, είναι μάρτυρες οικονομικής ακμής και πολιτισμού σχεδόν 10 αιώνες περίπου.
Ας δούμε μερικές από τις βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες που σώζονται σήμερα στη Καστοριά:
Η Παναγία η Καστριώτισσα, γνωστή ως Κουμπελίδικη. Είναι η μοναδική εκκλησία της Καστοριάς με τρούλο και σε αυτόν οφείλει την ονομασία "Κουμπελίδικη", από τη λέξη "κουμπές", που σημαίνει τρούλος. Είναι ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Μακεδονίας και χρονολογείται από στα μέσα του 9ου αιώνα ή τα μέσα του 10ου αιώνα. Στο μεγαλύτερό του μέρος ο κυρίως ναός και ο εσωνάρθηκας διασώζει πολύ καλής ποιότητας διάκοσμο, που χρονολογείται στην περίοδο 1260-1280.
Η Ιερά Μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας, χτισμένη το 1082, προϋπήρχε της Κουμπελίδικης ως Μοναστηρικό συγκρότημα. Το μοναστήρι της Μαυριώτισσας είναι τοιχογραφημένο και στην εξωτερική όψη, όπως συνηθίζεται στη Βόρεια Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Στις τοιχογραφίες του ναού, επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, είχαν αφαιρεθεί τα μάτια από όλα τα εικονιζόμενα πρόσωπα.
Ο Άγιος Στέφανος, ένας από τους αρχαιότερους ναούς της πόλης, είναι κτισμένος σε ένα ύψωμα ανάμεσα στις δύο παραδοσιακές συνοικίες της Καστοριάς, το Απόζαρι και το Ντολτσό. Η ανέγερσή του ανάγεται στα μέσα του 9ου αιώνα ή το αργότερο στο 900. Στο νάρθηκα της εκκλησίας υπάρχει μία εκτεταμένη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας, η αρχαιότερη του ελλαδικού χώρου.
Ο Ταξιάρχης Μητροπόλεως, μικρή τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, που χρονολογείται στον 10ο αι., έχει πολυσήμαντη αξία τόσο για την παλαιότητά του, όσο και για τις αρχικές τοιχογραφίες του. Οι παραστάσεις αυτές, αν και φθαρμένες από την πολυκαιρία, είναι σημαντικές για τη μελέτη της τέχνης της μεσοβυζαντινής περιόδου.
Οι Άγιοι Ανάργυροι, στη βόρεια πλευρά της Καστοριάς, σε ένα ύψωμα επάνω από τη διατηρητέα συνοικία του Απόζαρι, κατάγραφος με εξαιρετικές τοιχογραφίες, έργο σπουδαίων ζωγράφων. Είναι τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα και με αρχική κάλυψη από τρεις καμάρες. Χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα ή το πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Είναι ο μοναδικός ναός στην Καστοριά που έχει μαρμάρινο διάκοσμο, αμφικιόνια, επίκρανα και περιθυρώματα με ποικίλα ανάγλυφα σ΄όλες τις πύλες.
Ο Άγιος Νικόλαος του Κασνίτζη, μικρός και μονόχωρος δρομικός ναός με νάρθηκα, που βρίσκεται στην πλατεία Ομονοίας, πολύ κοντά στη βυζαντινή ακρόπολη. Ονομάσθηκε έτσι από τον κτήτορά της βυζαντινό αξιωματούχο μάγιστρο Νικηφόρο Κασνίτση, για να διακρίνεται από τους υπόλοιπους 11 ναούς που είναι αφιερωμένοι στον ίδιο Άγιο. Από την εσωτερική διακόσμηση και εν μέρει την επιγραφή που υπάρχει στο δυτικό τοίχο του μνημείου συμπεραίνεται ότι ο ναός κτίσθηκε στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα.
Ο Άγιος Αθανάσιος του Μουζάκη, μια μικρή μονόχωρη ξυλόστεγη εκκλησία που αποτελεί σημαντικό μνημείο του 14ου αιώνα. Η εκκλησία χτίστηκε και τοιχογραφήθηκε στα 1383-4 από μέλη της αλβανικής οικογένειας Μουζάκη, τελευταίων ηγεμόνων της πόλης πριν από την τουρκική κατάκτηση.
